Wyobraźcie sobie: sto lat temu odeszła dwuletnia dziewczynka, a jej twarz wciąż patrzy na świat z niewinnym spokojem. Rosalia Lombardo, ubrana w białą sukieneczkę, leży w szklanej trumience jak uśpiona lalka. Delikatne loki opadają na czoło, powieki są zamknięte, jakby czekała na przebudzenie. W korytarzach obok stoją, leżą lub wiszą na ścianach zachowane w całości ciała innych zmarłych. Brzmi jak horror? Może i tak. Ale nie jest to fikcja. Tak wygląda wnętrze katakumb w kościele ojców kapucynów w Palermo na Sycylii. Wywarło na mnie ogromne wrażenie – tego nie da się zapomnieć. To swoiste „memento mori” (pamiętaj, że umrzesz), jedyne chyba takie miejsce na świecie, gdzie śmierć ubrała się w codzienne szaty i stanęła twarzą w twarz z wiecznością. Gdy raz człowiek wejdzie w Palermo w te wąskie korytarze, pełne rzędów zmumifikowanych ciał, zapamięta je na zawsze.

To miejsce gryzie w duszę, zmusza do zatrzymania i każe spytać: kim jesteśmy wobec tej ciszy? Nie jest to muzeum potworów, lecz żywy – choć nieruchomy – dialog z przemijaniem. Prawie tysiąc dusz spoczywa tu od XVI wieku. Początkowo chowano tylko braci zakonnych, których naturalna mumifikacja w suchym sycylijskim klimacie stała się lekcją pokory. „Oto śmierć, której się boimy, nie jest końcem, lecz przejściem” – zdawali sobie sprawę mnisi, układając w rzędach ciała braci czekających na zmartwychwstanie. Z czasem dołączyli świeccy: bogaci kupcy w surdutach, zamożne mieszczanki w długich sukniach, dzieci w tiulowych kokardach. Mnisi w habitach, księża w ornatach i pelerynach prałackich – wszyscy razem, w tym podziemnym zgromadzeniu. Stoją rzędem przy ścianie lub w niszach, leżą w trumienkach. Bliscy odwiedzali ich latami, nie mogąc się z nimi rozstać, jakby te wyschnięte i zabalsamowane postacie mogły jeszcze szepnąć: „Nie zapomnij o mnie”. A pośrodku tego milczącego chóru – Rosalia. „Śpiąca Królewna Sycylii”, ostatnia z mumii tego miejsca, balsamowana w 1920 roku przez mistrza chemii, który zatrzymał czas w jej ciałku. Patrzysz na nią i serce ściska: nie straszy, nie przeraża. Przypomina. Że śmierć, nawet ta najbardziej niespodziewana, nie wymazuje życia. Że te zamknięte powieki kryją wspomnienia śmiechu, pierwszych kroków, matczynego pocałunku.

Nad wejściem do katakumb widnieje napis: „Jesteście tym, kim my jesteśmy, jesteśmy tym, kim wy będziecie”. „Memento mori” w najczystszej formie – ponad tysiąc par oczu, które kiedyś kochały, teraz patrzy w pustkę, ale wciąż naucza. Nie o grozie, lecz o czujności. Katakumby w Palermo nie straszą śmiercią. Na Sycylii modlitwa za zmarłych to rytuał, ceremonia wiary i zaufania. Gdy Europa wygnała cmentarze za miejskie mury, tu ciała pozostały w centrum życia – w kościołach, pod klasztorami. To twarda lekcja: życie i śmierć splatają się jak nić w gobelinie Opatrzności. Te postacie wołają, że śmierć nie jest wrogiem, lecz lustrem. W tej prawdzie kryje się spokój – ten, co pozwala spać pośród kości, bo wiesz, że za nimi czeka poranek Zmartwychwstania.

W Dniu Wszystkich Świętych, gdy w Polsce przemierzamy cmentarne aleje, przystajemy przy nagrobkach i czytamy wyblakłe inskrypcje. Zapalamy znicze – nie tylko dla umarłych, ale także dla siebie. Bo „memento mori” to nie wezwanie do lęku, lecz do pełni. Do życia z otwartymi oczami na jego kruchość. To wołanie, że wszystko przemija – ciało, bogactwo, nawet te marmurowe pomniki. Wszystko – oprócz miłości. Tej, co trwa w modlitwie, w pamięci, w blasku lampionu listopadowego wieczoru.

„Jesteście tym, kim my jesteśmy, jesteśmy tym, kim wy będziecie”. Tyle wystarczy, by w ciszy listopadowego wieczoru zrozumieć: wszystko przemija – oprócz miłości.