10 maja 1626 r. Urban VIII (Antonio Barberini) stał się pierwszym papieżem, który zatrzymał się w Castel Gandolfo. Od tego czasu do dziś ta miejscowość położona w regionie Lacjum gości papieży w okresie letnim.

Na ruinach willi Domicjana

Wille papieskie w Castel Gandolfo wznoszą się na ruinach okazałej rzymskiej willi cesarza Domicjana (81-96 n.e.), zwanej Albanum Domitiani, która rozciągała się na obszarze 14 kilometrów kwadratowych aż do jeziora Albano. W średniowieczu na ruinach zbudowano zamek należący do genueńskiej rodziny Gandolfi, który następnie przeszedł w ręce rodu Savelli, pozostając w ich posiadaniu aż do 1596 r. Później, z powodu ich niewypłacalności, dobra te zostały przejęte przez Kamerę Apostolską, a w 1604 r. Castel Gandolfo zostało włączone do dóbr Stolicy Apostolskiej.

Historia letniej rezydencji papieskiej

Dawna forteca została z woli papieża Urbana VIII Barberiniego przekształcona w letnią rezydencję – pracami budowlanymi zajął się Carlo Maderno, a dekoracjami malarskimi Simone Lagi. Na przestrzeni wieków papieże rozbudowywali i wzbogacali tę posiadłość – Aleksander VII z pomocą Berniniego, Klemens XIV poprzez zakup pobliskiej willi Cybo, a Paweł V poprzez renowację akweduktów. Po upadku Państwa Kościelnego w 1870 r. rozpoczął się jednak długi okres opuszczenia – willa została porzucona na około 60 lat.

Ogrody i Obserwatorium Astronomiczne

Dzięki Traktatom Laterańskim z 1929 r. Castel Gandolfo ponownie zaczęło pełnić swoją funkcję, goszcząc papieży w czasie letnich miesięcy. Przeprowadzono istotne prace restauracyjne oraz połączono trzy parki: Ogród Maura (Giardino del Moro), willę Cybo i willę Barberini. W 1934 r. przeniesiono tu Watykańskie Obserwatorium Astronomiczne – powierzone ojcom jezuitom – ponieważ w okolicy Watykanu, w związku z rosnącym zanieczyszczeniem świetlnym, nie było warunków do obserwacji nieba.

Oczekiwanie na Leona XIV

Ostatnim papieżem, który zamieszkał w tej położonej w regionie Lacjum miejscowości, był Benedykt XVI – w tygodniach poprzedzających jego przeprowadzkę do klasztoru Mater Ecclesiae w Watykanie. Mieszkańcy Castel Gandolfo, od wieków związani z Następcą Piotra, czekali z niecierpliwością w niedzielę 6 lipca na przyjazd Ojca Świętego, który będzie tam przebywał do 20 lipca oraz od 15 do 17 sierpnia.

Leon XIV odwiedził to miasteczko, wchodzące w skład tzw. Castelli Romani, już dwukrotnie: 29 maja, gdy udał się do Borgo Laudato Si’ i Pałacu Apostolskiego, a następnie 3 lipca, kiedy powrócił tam, by osobiście zobaczyć postęp prac w willi Barberini, która wraz z przynależnymi budynkami i ogrodami zostanie zarezerwowana na jego pobyt. W związku z tym Antiquarium, mieszczące się na parterze budynku, będzie zamknięte dla zwiedzających. Miejsce to, zawierające cenne znaleziska archeologiczne odkryte na tym terenie w latach 1841–1931, było dotąd częścią oferty muzealnej ustanowionej w 2016 r. przez papieża Franciszka. Nie zatrzymując się tam na dłużej, papież z Argentyny trzykrotnie odwiedził Castel Gandolfo. Pierwsza wizyta miała miejsce 23 marca 2013 r. podczas pobytu Benedykta XVI. W lutym 2023 r. Franciszek podjął decyzję o utworzeniu Borgo Laudato Si’, które zajmuje część ogrodów papieskich, w tym willę Cybo, i jest przeznaczone na działalność edukacyjną i społeczną w zakresie integralnej formacji.

Otwarcie dla zwiedzających

Sercem kompleksu muzealnego jest Pałac Apostolski. Bilet wstępu można nabyć w kasie Pałacu Apostolskiego lub na stronie internetowej Muzeów Watykańskich. Zapewnia on dostęp do wspaniałej galerii na pierwszym piętrze, gdzie znajdują się portrety wszystkich papieży od XVI w. aż do dziś, oraz do pomieszczeń na drugim piętrze, w których toczyło się codzienne życie papieży. Dawniej pokoje te były dostępne wyłącznie dla najbliższych współpracowników papieża: Sala Konsystorza, Sala Palafrenieri, Sala Tronowa, Sala Gwardii Szwajcarskiej, sypialnia, prywatna kaplica z kopią wizerunku Matki Bożej Częstochowskiej, biblioteka oraz gabinet.

Schronienie przed wojną

Centrum muzealne oferuje również możliwość zwiedzania kolekcji historycznych i nowych przestrzeni wystawowych otwartych w lutym 2024 r. Obecnie w cenie biletu można zwiedzić trzy wystawy: „Bellini i Sodoma – Męka Chrystusa”, wystawę poświęcona arrasowi Rafaela przedstawiającemu „Ukamienowanie św. Szczepana”, oraz „Castel Gandolfo 1944”. Ta ostatnia upamiętnia miesiące, w których rezydencja, korzystając z przywilejów eksterytorialności, stała się z woli Piusa XII (Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli) punktem odniesienia i bezpiecznym schronieniem dla ponad 12 tys. przesiedleńców spośród lokalnej ludności uciekającej przed bombardowaniami. Był to historyczny rozdział, kiedy dramatyczne zdarzenia, takie jak bombardowanie z 10 lutego, w którym zginęło ponad 500 osób, przeplatały się z wieloma budującymi wydarzeniami. Tak było w przypadku około 40 dzieci, które przyszły na świat w papieskim łóżku: pierwszymi były bliźniaki, którym nadano imiona Eugenio Pio i Pio Eugenio na cześć papieża Piusa XII.

Zwiedzanie trwa nadal

Również podczas pobytu Leona XIV zwiedzanie będzie kontynuowane, ale z pewnymi zmianami w harmonogramie: przede wszystkim w niedziele – podczas modlitwy Anioł Pański, która zgromadzi wiernych na Piazza della Libertà – lub w zależności od innych publicznych wystąpień Papieża. Oprócz Ogrodu Maura (Giardino del Moro) i Ogrodu Sekretnego (Giardino Segreto) przewidziano również możliwość skorzystania ze specjalnej wizyty w częściach zwykle zamkniętych dla zwiedzających, które ukazują prywatne życie papieży: od kaplicy Urbana VIII, przez Salę Biliardo, aż po Salę Muzyczną. W okresie pobytu Ojca Świętego w Castel Gandolfo niedostępne dla zwiedzających będzie natomiast Watykańskie Obserwatorium Astronomiczne (Specola Vaticana).

Willa Barberini – rezydencja, w której zamieszkał Leon XIV

W odróżnieniu od swoich poprzedników, Leon XIV nie zamieszkał w Pałacu Apostolskim, lecz w willi Barberini, która – ze względu na swoje rozległe tereny – pełniła dotąd również funkcję parku. Początkowo była to niewielka rezydencja wybudowana przez Scipione Viscontiego w XVII w. w miejscu znanym wówczas jako „Mompecchio”. W 1630 r. została zakupiona przez Taddeo Barberiniego, siostrzeńca Urbana VIII, który rozbudował budynek i zreorganizował ogród, wzbogacając go o gaje oliwne, sady, żywopłoty oraz wyłożoną peperynem (wł. peperino) aleję spacerową biegnącą nad kryptoportykiem willi Domicjana.

Po śmierci Urbana VIII w 1644 r. prace przy willi zostały przerwane. Spadkobierca, Maffeo Barberini, kontynuował linię dynastyczną, a jego syn Francesco, który został kardynałem, w 1706 r. zlecił budowę nowej bramy wjazdowej dla powozów. Willa przeszła następnie w ręce Cornelii Costanzy Barberini, która poślubiła Giulio Cesare Sacchettiego. To właśnie jej przypisuje się zamówienie fresku, który wykonał Giovan Francesco Buonamici, przedstawiającego „Przekazanie kluczy do Palestriny Taddeo Barberiniemu”.